Optimal əkin müddətini müəyyənləşdirmək üçün nələri bilməlk lazımdır:

1.Bitkinin cücərməsi üçün lazım olan minimal və optimal temperatur

1. Torpaq temperaturunun əhəmiyyəti 

• Bitkilərin cücərməsi və kök sisteminin inkişafı üçün vacib amillərdən biri torpaq temperaturudur. 
• Hər bitkinin optimal cücərmə temperaturu var və bu, məhsuldarlığa birbaşa təsir edir. 

2. Torpaq temperaturunun ölçülməsi 

• Torpaq temperaturunu ölçmək üçün termometrlər və ya xüsusi sensorlar istifadə olunur. 
• Temperaturun ölçülmə dərinliyi əkin ediləcək bitkinin toxum səpin dərinliyinə uyğun olmalıdır (məsələn, taxıllar üçün 5-10 sm). 

3. Torpaq temperaturunun əkin tarixinə təsiri 

●  İlk temperatur (minimum tələb olunan) – Bitkinin cücərməyə başlaması üçün minimal temperatur. 

●  Optimal temperatur – Maksimum məhsuldarlıq və sürətli cücərmə üçün lazım olan temperatur. 

4. Torpaq temperaturuna təsir edən amillər 

• İqlim şəraiti və mövsüm temperaturu 
• Günəş şüalarının intensivliyi 
• Torpaq növü və nəmlik səviyyəsi 
• Malçlama və becərmə üsulları 

5. Yazlıq əkinlər üçün ən uyğun vaxtın seçilməsi 

• Regiona uyğun meteoroloji məlumatlardan istifadə 
• Uzunmüddətli hava proqnozlarının təhlili 
• Torpaq temperaturu ilə hava temperaturu arasındakı əlaqəni nəzərə almaq 

Şəmkir rayonunda çuğundur və qarğıdalı əkinlərinin səmərəli planlaşdırılması üçün torpaq temperaturunun əhəmiyyəti böyükdür. Hər iki bitkinin cücərməsi və inkişafı üçün optimal torpaq temperaturu fərqlidir və bu, əkin tarixinin düzgün müəyyənləşdirilməsində əsas rol oynayır. 

Çuğundur: 

• İlk cücərmə temperaturu: Çuğundur toxumları 5-6°C torpaq temperaturunda cücərməyə başlaya bilər. Lakin bu temperaturda cücərmə prosesi ləng gedir və cücərtilər zəif ola bilər. 
• Optimal cücərmə temperaturu: Ən yaxşı cücərmə və güclü bitki inkişafı üçün torpaq temperaturu 10-12°C olmalıdır. Bu şəraitdə cücərmə sürətli və vahid olur. 

Qarğıdalı: 

• İlk cücərmə temperaturu: Qarğıdalı toxumları minimum 8-10°C torpaq temperaturunda cücərməyə başlayır. 
• Optimal cücərmə temperaturu: Qarğıdalı üçün optimal torpaq temperaturu 18-22°Cdir. Bu temperatur intervalında cücərmə sürətli və vahid olur, bitkilər isə sağlam inkişaf edir. 

Məsələn Şəmkir rayonunda əkin tarixi: 

Şəmkir rayonunun iqlim şəraiti nəzərə alınaraq, əkin tarixini müəyyənləşdirmək üçün torpaq temperaturunun mütəmadi ölçülməsi vacibdir. Ümumiyyətlə: 

• Çuğundur əkinləri: Torpaq temperaturu 10-12°C-ə çatdıqda, yəni adətən mart ayının sonu - aprel ayının əvvəllərində əkin aparılması məsləhətdir. 
• Qarğıdalı əkinləri: Torpaq temperaturu 18-22°C-ə çatdıqda, yəni adətən aprel ayının ortası - may ayının əvvəllərində əkin aparılması tövsiyə olunur. 

2. Torpaqın əkin qatının temperaturu

Torpaq temperaturu gün ərzində havadan qısa müddətli gecikmə ilə dəyişir. Məsələn, bəzi torpaqşünaslıq tədqiqatlarında qeyd olunur ki, hər 10 sm dərinlikdə torpaq temperaturu təxminən 2-3 saat gecikmə ilə müşahidə olunur. Bu, deməkdir ki, toxumun yerləşdiyi dərinlik artdıqca, günün isti hissəsində torpaq temperaturu daha aşağı olur. 

Torpaq səthində: orta temperatur 8°C 

• 10 sm dərinlikdə: effektiv orta temperaturu – təxminən 7°C 
• 15 sm dərinlikdə: effektiv orta temperaturu – təxminən 6°C 

Bu hesablama qaydaları, mövcud modelləşdirmə metodlarına əsaslanır və yerli şəraitə görə dəyişə bilər. Məqalədə qeyd olunan metodologiya, müxtəlif dərinliklərdəki toxum cücərmə prosesinin termal zaman toplanması prinsipinə uyğun izahını verir. 

3. Bitkinin GDD miqdarı

Yazlıq əkinlərdə GDD (Growing Degree Days – Yığılmış Effektiv Temperatur) bitkinin inkişaf mərhələlərini müəyyənləşdirmək üçün vacib göstəricidir. Şəkər çuğunduru və qarğıdalı üçün GDD miqdarının kritik olduğu dövrlər: 

Şəkər çuğunduru

1. Cücərmə və ilkin yarpaq inkişafı (50-150 GDD) 

  Torpaq temperaturu 5-6°C olduqda cücərmə başlayır. 

Kritik dövr: Aşağı temperatur və torpaq nəmliyi kifayət etməzsə, cücərmə ləngiyə bilər. 

1. Rozet fazası və yarpaq örtüyünün formalaşması (300-600 GDD) 

 Yarpaq örtüyü formalaşır və fotosintez güclənir. 

Kritik dövr: Quraqlıq və azot çatışmazlığı yarpaqların inkişafını zəiflədə bilər.  

3. Kök böyüməsi və şəkər yığımı (1000-1500 GDD) 

Əsas şəkər toplanma mərhələsidir. 

Kritik dövr: Quraqlıq və yüksək temperatur şəkər miqdarını azalda bilər. 

Qarğıdalı 

1. Cücərmə və erkən inkişaf (100-150 GDD) 

Torpaq temperaturu 10°C olmalıdır. 

Kritik dövr: Sərin hava və su çatışmazlığı cücərməyə mənfi təsir edə bilər. 

1. Vegetativ inkişaf (200-800 GDD) 

Yarpaqlar və gövdə sürətlə böyüyür. 

Kritik dövr: Azot çatışmazlığı və su qıtlığı inkişafı zəiflədə bilər. 

1. Çiçəklənmə və mayalanma (900-1300GDD) 

 Polen yayılması və döllənmə mərhələsidir. 

Kritik dövr: Yüksək temperatur (>35°C) və quraqlıq polenin canlılığını azalda bilər. 

1. Dən doldurma və yetişmə (1400-1800GDD) 

Dənlər nişasta toplayır.

Kritik dövr: Su çatışmazlığı və şaxta məhsuldarlığı azalda bilər. 

Yəni, şəkər çuğundurunda 1000-1500 GDD və qarğıdalıda 900-1300 GDD kritik mərhələlər hesab edilir, çünki bu dövrlərdə su, qida maddələri və temperatur balansı bitki məhsuldarlığına birbaşa təsir edir. 

Şəmkir rayonunda müşahidə olunan Chenopodium album, Amaranthus retroflexus və Amaranthus (albus) növlərinin toxum-cücərmə vaxtını müəyyən etmək üçün termal zaman (degree-day) modelindən istifadə edərək hesablama qaydalarını təqdim edirik 10 və 15sm dərinlikdə. 

4. Son 5 ildə ərazidəki sonuncu şaxtaların düşdüyü gün və əkin günündən 2 həftə sonra hava proqnozu

Torpaq temperaturunu dəqiq müəyyən etmək üçün aşağıdakı addımları izləmək olar: 

1. Ölçmə dərinliyi: Torpaq temperaturu toxum səpin dərinliyində ölçülməlidir. Çuğundur üçün bu dərinlik 2-3 sm, qarğıdalı üçün isə 5-6 sm-dir. 
2. Ölçmə vaxtı: Temperatur ölçmələrini səhər tezdən və günortadan sonra apararaq, orta qiyməti müəyyən etmək daha dəqiq nəticə verər. 
3. Mütəmadi ölçmələr: Əkin öncəsi bir neçə gün ərzində torpaq temperaturunu izləmək və stabil optimal temperatura çatdıqda əkinə başlamaq məsləhətdir. 

Sonuncu 10 il şaxta 

Yazlıq əkinlərdə əkin tarixinin düzgün müəyyənləşdirilməsi məhsuldarlığa birbaşa təsir edir. Bu prosesdə sonuncu (10ildə olan) şaxtaların (don hadisələrinin) tarixi mühüm rol oynayır, çünki şaxtadan sonra əkin edilən bitkilər daha sağlam inkişaf edir və şaxta zərərindən qorunur. Sonuncu şaxtaların tarixi və əkin vaxtının təyin edilməsi: 

Sonuncu şaxtaların tarixi iqlim şəraitinə və coğrafi mövqeyə görə dəyişir. Məsələn, bəzi bölgələrdə son şaxtalar mart ayının ortalarında, digərlərində isə aprel ayının sonlarına təsadüf edə bilər. Son şaxtanın tarixini müəyyən etmək üçün aşağıdakı mənbələrdən istifadə etmək mümkündür: 

• Meteoroloji məlumatlar: Rəsmi hava proqnozu xidmətlərinin təqdim etdiyi çoxillik məlumatlar əsasında bölgənizdə son şaxtaların orta tarixlərini öyrənə bilərsiniz. 
• Yerel təcrübə: Təcrübəli fermerlər və aqronomların müşahidələri bölgənizdəki şaxta tarixləri haqqında dəyərli məlumatlar verə bilər. 

Əkin vaxtının təyin edilməsi: 

Sonuncu şaxtadan sonra əkin vaxtını müəyyən edərkən aşağıdakı məqamları nəzərə almaq vacibdir: 

1. Bitki növünün şaxtaya həssaslığı: Bəzi bitkilər şaxtaya daha dözümlüdür, digərləri isə həssasdır. Şaxtaya həssas bitkilərin əkinini sonuncu şaxtadan sonra etmək daha məqsədəuyğundur. 
2. Torpaq temperaturu: Bitkilərin cücərməsi üçün optimal torpaq temperaturu təmin edilməlidir. Məsələn, qarğıdalı üçün optimal torpaq temperaturu 10-12°C-dir. 
3. Hava proqnozları: Qısa müddətli hava proqnozlarını izləyərək, gözlənilən şaxtaların olub-olmamasını nəzərə almaq lazımdır. 

Nəticə: 

Yazlıq əkinlərdə əkin tarixinin müəyyənləşdirilməsində sonuncu şaxtaların tarixi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Son şaxtadan sonra 1 həftə gözləmək, bitkilərin şaxta zərərindən qorunmasını təmin edir və optimal şəraitdə cücərməsinə şərait yaradır. Bu yanaşma, məhsuldarlığın artırılmasına və bitkilərin sağlam inkişafına töhfə verir. 

1. Hava proqnozunun əhəmiyyəti və əkin tarixi 

Əkin tarixinin müəyyənləşdirilməsi yalnız torpaq temperaturu və iqlim şəraiti ilə deyil, həm də hava praqnozları ilə sıx bağlıdır. Əkin öncəsi və sonrası 3 həftəlik proqnozlar, əkin prosesinin risklərini minimuma endirərək, toxumların cücərməsi və erkən böyümə mərhələsinin uğurla həyata keçməsini təmin edir. 

1. Səpindən əvvəl 3 həftəlik proqnozun Rolu 

• Risk Analizi və Hazırlıq: 

Əkin əməliyyatından əvvəlki 3 həftəlik proqnoz, potensial soyuq hava, şaxta, və ya qeyrisabit hava şəraitini aşkar etməyə kömək edir. Bu müddətdə gözlənilən hava şəraitini qiymətləndirərək, əkinin gecikdirilməsi və ya planlaşdırılmış tarixə uyğun olaraq əlavə tədbirlərin görülməsi üçün imkan yaranır. 

• Optimal Əkin Şəraitinin Təmini: 

Bu müddət ərzində əldə olunan praqnoz məlumatları sayəsində, əkin üçün optimal torpaq temperaturu və nəmlik səviyyəsinin yaranacağı zaman aralığı dəqiqliklə müəyyən edilə bilər. Bu isə toxumların cücərmə şansını artırır və erkən inkişaf mərhələsində yaranacaq problemlərin qarşısını alır. 

• Praktiki Məsələlər: 

Əkin öncəsi praqnoz məlumatlarını diqqətlə izləmək, həm suvarma, həm də gübrələmə planlarının hazırlanmasında və müvafiq texniki vasitələrin (toxumların keyfiyyətinin qorunması, səpin avadanlıqlarının hazır olması və s.) koordinasiyasında mühüm rol oynayır. 

3. Səpindən sonra 3 həftəlik proqnozun rolu 

●Erkən cücərmə və böyümənin monitorinqi: 

Səpildikdən sonra ilk 3 həftə, toxumların cücərməsi və ilk bitki inkişaf mərhələsinin formalaşması üçün kritik dövrdür. Bu müddətdə əldə edilən hava proqnozları, bitkilərin erkən inkişaf şəraitinin (temperatur, yağış miqdarı, külək sürəti) necə olacağını göstərir. 

• Nəzarət və Müdaxilə imkanı: 

Əkin sonrası proqnoz, əgər gözlənilməz hava şəraiti və ya riskli hadisələr (məsələn, ani yağış, yüksək temperatur və s.) mövcuddursa, erkən müdaxilə planlarını həyata keçirməyə imkan verir. Bu, suvarma, xəstəlik və zərərverici mübarizəsində qabaqlayıcı tədbirlərin görülməsi üçün vacibdir. 

• Optimal şəraitin yaradılması: 

Bu müddət ərzində proqnoz məlumatları əsasında, torpaq nəmləndirilməsi, gübrələmə və digər agronomik tədbirlər planlaşdırıla bilər. Bu tədbirlər, toxumların cücərmə və ilk inkişaf mərhələsində optimal şəraitin yaranmasına və bitkilərin sağlam böyüməsinə şərait yaradır. 

Qeyd və Tövsiyyələr 

1. Müxtəlif məlumatların inteqrasiyası: 

Yazlıq əkinlərin səpin tarixinin düzgün təyin olunması üçün torpaq temperaturu, rütubət, hava praqnozları və yerli iqlim statistikaları kimi müxtəlif məlumatların toplanması və inteqrasiya olunması zəruridir. Bu məlumatlar əsasında əkin planının elmi əsaslara söykənməsi təmin edilir.  2. Lokal Təcrübə və Meteoroloji məlumatların qiymətləndirilməsi: 

Rəsmi meteoroloji xidmətlərdən alınan məlumatlar və yerli əkinçilərin təcrübəsi birləşdirilərək, son şaxta tarixi, ani hava dəyişiklikləri və torpaq şəraitinə uyğun optimal əkin tarixləri dəqiq müəyyən edilə bilər. 

 3.Risklərin idarə edilməsi: 

Soyuq hava, don hadisələri, ani yağış və xəstəlik riskləri kimi amillərin vaxtında aşkar edilməsi və qarşısının alınması üçün müvafiq tədbirlər (məsələn, əkin tarixinin gecikdirilməsi, qoruyucu texnika və suvarma/drenaj sistemlərinin tənzimlənməsi) həyata keçirilməlidir. 

4. Elastik və Proqnozlaşdırıcı planlama: 

Hava şəraitinin və digər ətraf mühit faktorlarının dəyişkənliyinə görə, əkin planları çevik olmalıdır. Proqnozlara əsaslanaraq əkin tarixinin davamlı yenilənməsi, risklərin minimuma endirilməsi və məhsuldarlığın artırılması üçün əsas şərtdir.

 5.Meteoroloji məlumatların izlənməsi: 

Rəsmi meteoroloji xidmətlərdən və yerli təcrübələrdən istifadə edərək, 3 həftəlik proqnozların təhlil edilməsi və əkin planlarının ona uyğunlaşdırılması önəmlidir. 

6.Əkin tarixinin dinamik planlaşdırılması: 

Hava şəraitindəki dəyişikliklərə reaksiya vermək üçün planın elastik olması, əkin tarixinin real vaxtda yenilənə bilməsi vacibdir. 

7. İnteqrasiya olunmuş qərar mexanizmi: 

Hava proqnozları, torpaq temperaturu, nəmlik və digər ətraf mühit faktorları əsasında hazırlanan inteqrasiya olunmuş qərar mexanizmi, əkin tarixi müəyyənləşdirilməsində effektiv vasitədir. 

5. Bitkinin inkişafının kritik dövrü (Tozlanma, Mayalanma, xəstəlik və ziyan vericilərin kritik dönəmi)

  1. Bitkinin İnkişaf Mərhələləri

• Tozlanma və mayalanma: Bu mərhəlBu sınaqlar bitkinin dərinin təsirinə və düzgün döllənməyə yönəlib. Optimal iqlim şəraiti, temperatur və rütubət səpin tarixinin dəqiqləşdirilməsində böyük rol oynayır.
• Kritik dövr təyini: Bitkinin– məsələn , toİrəliləyişdə mümkün olanlar – zəmin, tozlanma zamanı – zəif və zərərvericilərin hücumuna qarşı bitki daha güclü ola bilər.

1. İqlim və Ekoloji Şərait

• İqlim faktorları: Səpin vaxtı seçimindəSəpin vaxtı seçimində iqlim şəraitinin roludur. Temperatur, rütubət, külək və günəş şüalarının intensivliyi bitkinin tozlanma və mayalanma prosesinə təsir edir.
• Ətraf mühitin təsiri: Yer təsirinin mikroklima, torpaq nəmliyi və digər ekoloji amillər bitkinin inkişafında kritik dövrün uğurlu gedişinə şərait yaradır.

1. Xəstəlik və Ziyanvericilərin İdarə Olunması

• Xəstəlik riskləri: Bitkinin tozlanma və mayalanma mərhələsində yaranan xəstəlik (məhz, fungal infeksiyalar) məhsuldarlığa təsir göstərə bilər. Məqalədə qabaqlayıcı qurğular və müalicə metodlarının düzgün qurulmasından danışmaq olar.
• Ziyanverici elektrik enerjisi: Bu zərərvericilərin aktivliyi artdığından, onların vaxtında aşkarlanması və idarə olunması üçün monitorinq sistemləri və inteqrasiyası ilə zərərvericilərin idarə olunması metodlarından bəhs etmək məqsədəuyğundur.

1. Optimal Səpin Tarixinin Müəyyənləşdirilməsi

• Tarix seçiminin təhlükəsi: Doğru səpin tarixinin seçilməsi, bitkinin kritik inkişaf prosesində optimal şəraitin yaradılması üçün vacibdir. Erkən və ya gec səpinin təsirli təsirləri (məqalədə, təsirvericilərin və xəstəliklərin artması) əldə edilən elmi və praktiki nümunələr verə bilərsiniz.
• Proqnozlaşdırma monitorinqi: Müasir texnologiyaların (meteoroloji məlumatlar, peyk görüntüləri,) və qabaqlayıcı qurğuların tətbiqi sensorlar və optimal səpin tarixinin müəyyənləşdirilməsinə toxuna bilər.

6. Sahənin alaqlanma tipi və alaqların cücərməsin minimal temperaturu

Alaq otları, alaq otlarına qarşı mübarizə alaqlanma tipi 

1. Qaraçörəkotu (Chenopodium album): 

• İnkişaf temperaturu: Bu alaq otu 5°C-dən yuxarı temperaturda cücərməyə başlayır və optimal inkişafı 15-20°C arasında müşahidə olunur. 

1. Quşəppəyi (Stellaria media): 

İnkişaf temperaturu: Cücərməsi 2-5°C temperaturda başlayır və optimal inkişafı 1216°C arasında olur. 

1. Çobanyastığı (Matricaria chamomilla): 

İnkişaf temperaturu: Cücərməsi üçün minimal temperatur 4-6°C-dir və optimal inkişafı 15-20°C arasında baş verir. 

1. Toyuq darısı (Echinochloa crus-galli): 

İnkişaf temperaturu: Cücərməsi 10°C-dən yuxarı temperaturda başlayır və optimal inkişafı 20-30°C arasında olur. 

1. Yaşıl qıllıca (Setaria viridis): 

İnkişaf temperaturu: Cücərməsi üçün minimal temperatur 12-15°C-dir və optimal inkişafı 25-30°C arasında müşahidə edilir. 

1. Pəncər (Amaranthus retroflexus): 

İnkişaf temperaturu: Cücərməsi 10-12°C temperaturda başlayır və optimal inkişafı 2530°C arasında olur. 

1. Mexaniki mübarizə 

Erkən şumlama (payızda və ya erkən yazda) – Alaq otlarının toxumlarının səthdə cücərməsinin qarşısını almaq üçün torpaq dərin şumlanmalıdır. 

Disklama və kultivasiya – Yazda torpaq 7-10°C-yə çatdıqda, cücərmiş alaq otlarını məhv etmək üçün disk və kultivasiya tətbiq etmək olar. 

Qara herik üsulu – Yazlıq əkinlərdən əvvəl sahəni bir müddət boş saxlamaq və çıxan alaq otlarını məhv etmək. 

1. Aqrotexniki mübarizə 

• Əkindən əvvəl suvarma və yalançı şum – Torpaq səthinə az miqdarda su verib alaq otlarının cücərməsinə şərait yaratmaq, sonra isə kultivasiya edərək onları məhv etmək. 
• Sıx əkin texnologiyası – Bitkilərin optimal sıxlıqda əkilməsi alaq otlarının inkişafını məhdudlaşdırır. 

1. Kimyəvi mübarizə (Herbisidlərdən istifadə) 

Əkindən əvvəl tətbiq olunan herbisidlər 

 Glifosat əsaslı herbisidlər 

(məsələn, Roundup) – Alaq otları cücərdikdən sonra (5-10 sm olduqda) səpilə bilər.

• Torpağa təsir edən herbisidlər (məsələn, Pendimethalin) – Alaq otlarının cücərməsinin qarşısını almaq üçün əkindən əvvəl torpağa vurulur. 
• Əkindən sonra tətbiq olunan herbisidlər 

 Əgər alaq otları toxum cücərdikdən sonra inkişaf edərsə, selektiv herbisidlərdən istifadə olunmalıdır (məsələn, qarğıdalı üçün Dikamba və ya Mesotrione əsaslı herbisidlər). 

Ən effektiv vaxt 

Fevral-Mart – İlk mexaniki mübarizə və ya qara herik metodu 

Mart-Aprel – Əkindən əvvəl herbisid tətbiqi və mexaniki üsullar 

Aprel-May – Əkindən sonra lazım gəldikdə selektiv herbisid istifadəsi 

7. Hesablama qaydası (Degree-Day Modeli ilə)

Hər bir növ üçün toxumun cücərməsi üçün keçən gün sayını tapmaq üçün aşağıdakı düsturdan istifadə edirik: 

                        d = G / (T_effective – T_base)* burada: 

• T_effective – toxum yerləşdiyi dərinlikdəki orta temperatur (10 sm üçün 7°C, 15 sm üçün 6°C), 
• T_base – hər növ üçün qəbul olunmuş baz temperatur (təxminən 4°C), 
• G* – növün cücərməsi üçün tələb olunan termal zaman (degree-day). 

• Chenopodium album 
• T_base: 4°C 
• G* (tələb olunan termal zaman): təxminən 80 degree-day 
• 10 sm dərinlik: 
• T_effective = 7°C → gündəlik effektiv termal artım = 7 – 4 = 3°C    d = 80 / 3 ≈ 26–27 gün 
• 15 sm dərinlik: T_effective = 6°C → gündəlik effektiv artım = 6 – 4 = 2°C    d = 80 / 2 = 40 gün 
• Amaranthus retroflexus 
• T_base: 4°C 
• G*: təxminən 100 degree-day 
• 10 sm dərinlik: 

T_effective = 7°C → gündəlik artım = 7 – 4 = 3°C    d = 100 / 3 ≈ 33 gün       

• 15 sm dərinlik: 

T_effective = 6°C → gündəlik artım = 6 – 4 = 2°C   

d = 100 / 2 = 50 gün 

 Amaranthus albus (albums) 

T_base: 4°C 

●  G*: təxminən 90 degree-day 

10 sm dərinlik: 

  T_effective = 7°C → gündəlik artım = 7 – 4 = 3°C    d = 90 / 3 = 30 gün         

● 15 sm dərinlik: 

  T_effective = 6°C → gündəlik artım = 6 – 4 = 2°C    d = 90 / 2 = 45 gün 

Müvafiq hesablamalara əsasən, əgər havanın orta temperaturu 8°C-dirsə: 

• Chenopodium album: 

sm dərinlikdə toxum cücərməsi təxminən 26–27 gündə, 15 sm dərinlikdə isə 40 gündə baş verir. 

• Amaranthus retroflexus: 

sm dərinlikdə cücərmə təxminən 33 gündə, 15 sm dərinlikdə isə 50 gündə müşahidə oluna bilər.  ●Amaranthus albus: 

10 sm dərinlikdə cücərmə təxminən 30 gündə, 15 sm dərinlikdə isə 45 gündə baş verə bilər. 

Bu hesablama qaydaları, mövcud modelləşdirmə metodlarına əsaslanır və yerli şəraitə görə dəyişə bilər. Məqalədə qeyd olunan metodologiya, müxtəlif dərinliklərdəki toxum cücərmə prosesinin termal zaman toplanması prinsipinə uyğun izahını verir. 

Günün temperaturu sinus dalğası kimi dəyişir. məsələlər, gündəlik temperaturu ətraflı model ilə qeyd edilən məlumatlar:

          T(t) = Torta + A ⋅ Sin (2P / 24(t - tmax))

Burada:

T(t) - Günün istənilən saatında temperatur

T və ya t a –  Gün ərzində orta temperature

A  – Temperaturun amplitudası (maksimum və minimum temperatur fərqinin yarısı)

Tmax –  Günün maksimum temperaturunun baş verdiyi saat (adətən günorta saatlarında, məsələn, 14:00)

Orta temperaturun hesablanması: 
Əgər gecə saatlarında (00:00 - 06:00) temperatur dəyişsə və gündüz başqa cür dəyişirsə, bunu iki hissəyə bölmək ilə hesablamaq olar:

Torta​ = 1 / 24  ∫024​ T(t) dt

Əgər gecə temperaturu əlavə fərq yaradırsa (məsələn, 3 saat fərqli, sonra 2 saat fərqli), bu fərqləri ayrıca model yaratmaq lazımdır. Bunun üçün kimi ayrı-ayrı modellər istifadə edilə bilər:

• Gündüz temperaturu – Sinus funksiyasına əsasən dəyişir.
• Gecə temperaturu – yoxsa saatlarda fərqlidirsə, həmin saat aralığında başqa bir sinus və ya temperaturu sabit götürmək olar.

8. Təsərrüfat imkanları

Müasir ekinçilik texnologiyaları, avtomatlaşdırma sistemləri, sensorlar, coğrafi informasiya sistemləri (CİS) və torpaq analizi metodlarının təsərrüfat məhsuldarlığını necə artırdığını müzakirə edə bilərsiniz. Bu texnologiyaların tətbiqi təsərrüfatın yeniliyə və qərarvermə prosesinə necə təsir göstərdiyi də önə çıxarıla bilər.

Torpaq keyfiyyəti, suvarma sistemləri və su ehtiyatlarının düzgün idarə edilməsi məhsuldarlığına təsir göstərir. Torpaq analizləri və su resurslarının optimallaşdırılması haqqında faktlar və metodologiyalar mövzunun tikintisi həyata keçirilə bilər.

Hazırlıq Mərhələsi

• Torpaq və su ehtiyatlarının təhlili.
• İqlim və hava şəraitinin qurulması.
• Təsərrüfatın imkanlarının qiymətləndirilməsi (texnika, işçi qüvvəsi, maliyyə resursları və s.).
• Strateji planlaşdırma və planlaşdırma

Tətbiq Mərhələsi

• Müasir texnologiyanın qurulması: DronDronlar, sensorlar və avtomatlaşdırılmış sistemlərin təsərrüfat uyğun tətbiqi.
• Təlim və kadr hazırlığı: İşçilərin yeni texnologiya və metodlar üzrə tədqiqi.
• Ekoloji kənd təsərrüfatına keçid: Torpaq eroziyasının qarşısını almaq üçün müasir becərmə üsullarının tətbiqi.

Monitorinq və qiymətləndirmə

• Tətbiq edilməsi sistemlərinin nəticələrinin ölçülməsi.
• Problemli istiqamətlərin müəyyənləşdirilməsi və təkmilləşdirmə üçün işlərin görülməsi.
• Statistik məlumatların toplanması və təhlili.

Pivot Suvarma Sistemi

Ənənəvi üsullarla 30-50% daha az su sərfiyyatı

Bitkilərə bərabər və davamlı su təchizatı daha sağlam

Fərqli relyeflərdə və müxtəlif bitkilərdə effektiv

Pivot suvarma resursları qoruyur, məhsuldarlığı artırır və təsərrüfatın keyfiyyətini yüksəldir

9. Yığım dövrü

Yığım Dövrünün Əhəmiyyəti

• Düzgün səpin optimal yığım vaxtını təyin etməyə imkan verir .
• Gec və ya tez səpin məhsulun keyfiyyətinə və təsirinə təsir edə bilər.

Bitkinin bioloji xüsusiyyətləri İqlim– Hər bitkinin yetişmə müddəti fərqlidir

İqlim və hava şəraiti –Temperatur, yağıntı və günəş işığı məhsulun yetişmə sürətinə təsir edir.

Səpin tarixi – Əkin nə qədər– Əkin nə qədər gec olsa, yığım da bir o qədər gecikər.

Torpaq və suvarma şəraiti – Suvarılan və qeyri-suvarılan məhsulun yetişmə sürəti fərqli olur.

Yığımının Düzgün Seçilməsinin Üstünlükləri
Məhsulun maksimum məhsuldarlığı və yüksək keyfiyyətli yığılması
Taxıl və digər bitkilərin rütubətinin optimal səviyyəsi
Quruma və çürümə risklərinin azaldılması

Yığım texnikasının və işçisinin daha effektiv idarə olunması

Yığım dövrü səpin tarixi ilə sıx bağlıdır. Düzgün planlaşdırılmış səpin və yığım prosesi məhsuldarlığı artırır, itkiləri azaldır və təsərrüfat məhsuldarlığını artırır.