İnteqrasiya olunmuş zərərverici mübarizəsi (IPM, Integrated Pest Management) zərərvericilərə qarşı mübarizədə istifadə edilən ekoloji cəhətdən təhlükəsiz və iqtisadi cəhətdən səmərəli bir yanaşmadır. IPM zərərvericiləri idarə etmək üçün müxtəlif metodları bir araya gətirir və zərərvericilərin səviyyəsini qəbuledilən bir həddə saxlamağı hədəfləyir. Bu yanaşma zərərvericilərin tamamilə məhv edilməsini deyil, onların populyasiyasını minimum səviyyədə saxlamağı nəzərdə tutur.

IPM-in Əsas Prinsipləri:

1. Monitorinq və Diaqnoz: Zərərvericilərin növləri, yayılma səviyyəsi və təsiri haqqında məlumat toplamaq üçün müntəzəm monitorinq aparılır. Diaqnoz zərərvericinin hansı mərhələdə olduğunu müəyyən etməyə kömək edir və nəzarət tədbirlərinin vaxtında tətbiq edilməsini təmin edir.

2. Profilaktik Tədbirlər: Zərərvericilərin çoxalmasının qarşısını almaq üçün əkin metodları və bitki sağlamlığı ilə bağlı tədbirlər görülür. Məsələn, düzgün suvarma və gübrələmə zərərvericilərə qarşı bitkilərin dözümlülüyünü artırır.

3. Bioloji Mübarizə: Faydalı orqanizmlərdən, yəni zərərvericilərin təbii düşmənlərindən (yırtıcı böcəklər, parazitlər) istifadə olunur. Bu metod ekoloji cəhətdən təhlükəsizdir və zərərverici populyasiyasını təbii yolla azaldır.

4. Kimyəvi Mübarizə: Kimyəvi pestisidlər yalnız son çarə kimi və minimal miqdarda istifadə olunur. IPM-in əsas məqsədi kimyəvi vasitələrin istifadəsini azaltmaq və yalnız ciddi zərərverici təzyiqi olduqda onlardan yararlanmaqdır.

5. Mədəni (aqrotexniki) Tədbirlər: Torpaq işlənməsi, növbəli əkin və bitki seçimi kimi kənd təsərrüfatı metodlarından istifadə edərək zərərvericilərin çoxalması və yayılmasının qarşısı alınır.

6. Mexaniki və Fiziki Üsullar: Zərərvericilərin fiziki şəkildə torpaqdan və ya bitkilərdən uzaqlaşdırılması və ya məhv edilməsi metodları (qapı-tələqoyma, torpağın dərin becərilməsi, əkin sahələrində tələ və ya maneələrin qurulması).

IPM-in Üstünlükləri:

Ekoloji təhlükəsizlik: Pestisidlərin istifadəsi minimuma endirildiyi üçün ətraf mühitə və faydalı orqanizmlərə ziyan vermir.

Dayanıqlı yanaşma: Zərərvericilər pestisidlərə qarşı davamlılıq qazanmadığından, bu yanaşma uzunmüddətli həllər təklif edir.

Azaldılmış xərc: Kimyəvi vasitələrin az istifadəsi məhsul yetişdirmə xərclərini azaldır.

Sağlamlıq riski azdır: Pestisidlərdən az istifadə insan sağlamlığına və ətraf mühitə mənfi təsirləri minimuma endirir.

İPM sistemində zərərvericilərə qarşı həm ekoloji, həm də iqtisadi baxımdan optimal qərarlar qəbul olunur. Bu yanaşma davamlı kənd təsərrüfatının vacib bir hissəsidir.

Bu yanaşma dünyanın müxtəlif bölgələrində müvəffəqiyyətlə tətbiq edilmişdir. Bu yanaşma, zərərvericilərin effektiv şəkildə idarə olunmasına, məhsuldarlığın artırılmasına və ekosistemlərin qorunmasına kömək edir. Aşağıda IPM-in tətbiq olunduğu bəzi nümunələr verilmişdir:

1. Tütün Təsərrüfatında IPM

Tütün Kəpənəkləri: Tütün əkinlərində IPM proqramları tətbiq olunmuşdur ki, burada zərərverici populyasiyaları izlənilir, bioloji mübarizə (məsələn, faydalı parazitlərin istifadəsi) və aqrotekniki tədbirlər (çarpaz əkin və rotasiyanın tətbiqi) həyata keçirilir. Bu yanaşma zərərvericilərin sayını azaldıb, pestisid istifadəsini minimuma endirmişdir.

2. Meyvə Bağlarında IPM

Süfrə Ərikləri: ABŞ-da əkin sahələrində IPM, əkinçilərə zərərverici, xəstəliklər və iqlim şərtləri haqqında məlumat verir. Məsələn, meyvə bağlarında, meyvə böcəyinin (Cydia pomonella) müşahidəsi ilə bioloji mübarizə və pestisid istifadəsinin düzgün zamanlaması təmin edilir. Bu yanaşma meyvələrin keyfiyyətini artırmış və pestisid istifadəsini azaldıb.

3. Taxıl Təsərrüfatlarında IPM

Buğda və Arpa: İnteqrasiya olunmuş mübarizə proqramları, buğda və arpa əkini sahələrində istifadə olunur. Məsələn, zərərverici populyasiyasını izləmək üçün monitorinq stansiyaları qurulur. Bu stansiyalar sayəsində zərərvericilərin yayılma dövrü təhlil edilir, zərərverici patogenlərin yaranma riskləri qiymətləndirilir və aqrotexniki tədbirlər (gübrələmə, suvarma) müvafiq olaraq planlaşdırılır.

4. Bağçılıq və Şirin Kartof

Şirin Kartofda Zərərverici İdarəetməsi: IPM proqramları, şirin kartof əkinlərində zərərverici böcəklər (məsələn, süfrə böcəkləri) üçün monitorinq stansiyaları yaradaraq, bu böcəklərin yumurtlama dövrünü izləyir. Eyni zamanda, aqrotexniki tədbirlər (torpaq hazırlığı, gübrələmə) müvafiq olaraq yerinə yetirilir. Bu yanaşma zərərverici sıxlığını azaldır və məhsuldarlığı artırır.

5. Pomidor Təsərrüfatında IPM

Pomidor Göbələk Xəstəlikləri: Pomidor əkinlərində IPM proqramları, göbələk xəstəliklərinin monitorinqi və erkən diaqnozu üçün tətbiq olunur. Bununla yanaşı, xəstəliklərin yayılmasını azaldan bioloji mübarizə metodları, məsələn, parazit göbələklərin istifadəsi, tətbiq olunur. Eyni zamanda, aqrotexniki tədbirlər (düzgün suvarma, hava dövranını artırma) müvafiq olaraq həyata keçirilir.

6. Zəhərli Zərərvericilərlə Mübarizə

Zəhərli Zərərvericilər üçün Bioloji Mübarizə: IPM, zəhərli zərərvericilərin idarə olunmasında faydalı böcəklərin (məsələn, parazit böcəklər) istifadəsini təşviq edir. Bu yanaşma pestisidlərin istifadəsini azaldır və ekosistemin tarazlığını qoruyur.

Aşağıda IPM-nin tətbiq edildiyi bəzi ölkələr və onların spesifik nümunələri verilmişdir:

1. ABŞ

Tütün və Meyvə Təsərrüfatları: ABŞ-da IPM proqramları tütün və meyvə təsərrüfatlarında geniş istifadə olunur. Zərərverici populyasiyalarını izləmək üçün monitorinq sistemləri və bioloji mübarizə metodları tətbiq edilir. Məsələn, Kaliforniyada meyvə bağlarında, pestisidlərin istifadəsi minimallaşdırılır, zərərverici populyasiyalarının idarə edilməsi üçün faydalı böcəklərdən istifadə edilir.

2. Avstraliya

Buğda və Taxıl: Avstraliyada IPM proqramları, buğda və taxıl əkinlərində zərərvericilərin idarə olunması üçün həyata keçirilir. Bu proqramlar zərərverici populyasiyalarının monitorinqini və aqrotexniki tədbirlərin uyğunlaşdırılmasını əhatə edir. Bioloji mübarizə üçün faydalı parazitlərin istifadəsi təşviq olunur.

3. Hindistan

Pambıq və İpək: Hindistanda pambıq və ipək təsərrüfatlarında IPM tətbiq edilir. Burada, zərərverici monitorinqi və bioloji mübarizə metodları geniş yayılmışdır. Kənd təsərrüfatı mütəxəssisləri, aqrotexniki tədbirlər, məsələn, çarpaz əkin və torpağın yaxşılaşdırılması ilə zərərverici populyasiyalarını azaldır.

4. İsrail

Bağçılıq və İstehsal: İsraildə IPM, bağçılıq və istehsal sahələrində tətbiq olunur. Bu ölkədə, zərərvericilərlə mübarizə üçün biotexnologiya və genetik modifikasiya (GMO) istifadə olunur. Eyni zamanda, ekosistem tarazlığını qorumaq üçün faydalı böcəklərdən istifadə edilir.

5. İtaliya

Meyvə və Zeytun Təsərrüfatları: İtaliyada IPM, meyvə və zeytun təsərrüfatlarında geniş yayılmışdır. Burada, zərərverici populyasiyalarını izləmək üçün monitorinq sistemləri, aqrotexniki tədbirlər, bioloji mübarizə metodları və pestisidlərin optimal istifadəsi həyata keçirilir.

6. Braziliya

Soya və Şəkər Qamışı: Braziliyada IPM, soya və şəkər qamışı əkinlərində tətbiq olunur. Zərərvericilərin monitorinqi və bioloji mübarizə metodları geniş istifadə edilir. Fermerlər, pestisidlərin istifadəsini azaltmaq və ekoloji tarazlığı qorumaq üçün IPM yanaşmasını qəbul edirlər.

7. Yaponiya

Kişniş və Zeytun: Yaponiyada IPM, kişniş və zeytun əkinlərində tətbiq olunur. Burada, zərərvericilərin monitorinqi və bioloji mübarizə sistemləri istifadə edilir, eyni zamanda aqrotexniki tədbirlər müvafiq olaraq həyata keçirilir.

8. Türkiyə

Pambıq və Meyvə Təsərrüfatları: Türkiyədə IPM, pambıq və meyvə təsərrüfatlarında tətbiq olunur. Bu ölkədə zərərverici populyasiyaları izləmək üçün müasir monitorinq sistemləri və bioloji mübarizə metodları istifadə edilir.

Bu ölkələr, IPM-nin müxtəlif sahələrdə tətbiq olunduğu yerlərdir. Hər bir ölkədə spesifik əkinçilik şərtlərinə və mübarizə ehtiyaclarına uyğun metodlar inkişaf etdirilir. IPM, zərərverici mübarizəsində daha ekoloji cəhətdən dayanıqlı yanaşmaları təşviq edir.

Məqaləyə keçid