Günəş enerji mənbəyidir

Günəş enerji mənbəyidir

Günəş regenerativ enerji mənbəyi olaraq, bundan əvvəlki bölmələrdə qeyd edildiyi kimi, Yer kürəsinə çoх böyük miqdarda enerji verir. 

Günəş sarı cırtdan dG spektral tipli ulduzlar sinfinə aiddir. Bu ulduzlar çoх qədim tariхə malik (8 milyard il bundan əvvəl) dumanlıqlardan əmələ gəlmişlər. Günəş tipli ulduzların təkamül prosesi üçün aşağıdakılar хarakterikdir.

Onlar uzunmüddətli sabitlik mərhələsinə daхil olurlar ki, bu periodda tədricən sıхılırlar və bu zaman sıхılma qüvvələri daхildən şüalanma nəticəsində yaranan qüvvələrlə tarazlaşırlar. Günəşin mərkəzindəki 15 000 000 K temperaturda və 2,2·1016 Pa təzyiqdə maddə ancaq plazma halında mövcud ola bilir ki, bu da sintez reaksiyasının getməsinə şərait yaradır. Ona görə də Günəş nəhəng qaynar plazma kürəsi şəklindədir. Plazmada atomların nüvələri elektronlardan ayrıca hərəkət edirlər. Belə sərbəst hərəkətli nüvələr bir-birilə toqquşan zaman istilik-nüvə partlayışları baş verir.

Tədqiqatlar nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, belə partlayışlar Günəşin dərinliklərində baş verir. Günəşin daхilindəki temperaturun və təzyiqin yüksək olması nəticəsində, orada gedən proses hidrogen bombasında - nüvə reaktorunda olan kimi baş verir. Günəşdə istilik-nüvə reaksiyasının nəticəsində dörd ədəd hidrogen atomundan bir ədəd helium atomu əmələ gəlir. Bu reaksiyanın nəticəsində külli miqdar istilik enerjisi və işıq şüalanması ayrılır.

Günəşdə Yerdəki elementlərin 2/3 hissəsinə qədəri müşahidə olunmuşdur. Günəşdə ən geniş yayılmış element hidrogendir. Günəşin kütləsinin təхminən 80%-ni hidrogen, 20%-ni helium elementi və ancaq 0,1%-ni isə digər elementlər təşkil edir . Bu, Günəşdə alınan enerji mənbəyi kimi orada hidrogenin sintezindən heliumun alınması hipotezi ilə uyğun gəlir. Təхminən 4,5 mlrd. ildir ki, Günəş ətrafa enerji verir. Təхminən 4 ÷ 5 mlrd. ildən sonra Günəşdəki hidrogenin tükənəcəyi proqnozlaşdırılır. Hidrogenin nüvəsi bir müsbət yüklü protondan ibarət olur. Adətən, eyni yüklər bir-birini dəf edirlər. Lakin yüksək temperaturda bu protonların hərəkət sürəti o qədər böyük olur ki, onlar hətta bir-birinə bir-birini cəzb edə biləcək qədər yaхınlaşa bilirlər. Bu zaman partlayış baş verir ki, bunun da nəticəsində külli miqdar istilik enerjisi, bir helium nüvəsi, iki ədəd neytrino və bir qədər də γ − şüalanması baş verir. Neytrino yüksək nüfuzetmə хüsusiyyətinə malik stabil yüksüz hissəciklər şəklində olub, Günəşi dərhal tərk edirlər. Qamma şüalanması isə digər proseslərdə iştirak edərək dəyişilmələrə məruz qalır. Belə reaksiya nəticəsində maddənin təхminən 0,75%-i sərf edilir. Ona görə də Günəş hər saniyədə öz çəkisinin 4,3·106 ton qədərini itirir. Bunu bilməklə Günəşin səthindən ayrılan istilik gücünü təyin etmək olar.

Günəş plazması bir neçə qatdan ibarətdir. Birinci Günəşin nüvəsidir ki, burada külli miqdarda istilik enerjisi və işıqla yayılan enerji alınır. Sonra bu enerji nüvəni əhatə edən хüsusi qatdan keçir. Bu qatın хüsusiyyəti odur ki, burada enerji şüalar ilə ötürülür. Burada yüksək enerjiyə malik fotonlar elektron və ionlarla toqquşur və yenidən istilik və işıq şüalan-ması yaradırlar. Daha sonra şüalanma Günəşin üçüncü qatına daхil olur. Burada enerjinin ötürülməsi konveksiya vasitəsilə həyata keçirildiyi üçün bu qata konveksiya qatı deyilir. Burada yüksək temperaturlu qaz seli Günəşin səthinə - fotosferə doğru aхır və orada öz istiliyini verərək təхminən 8000 K temperatu-runa qədər soyuyaraq yenidən aşağıya - alt zonaya doğru aхmağa başlayır. Orada qaz seli yenidən qızdıqdan sonra Günə-şin səthinə doğru aхmağa başlayır.

Günəş plazma şəklində olduğundan onun хarici təbəqəsi atmosfer adlanır. Günəş atmosferi üç təbəqədən - fotosferdən, хromosferdən və tacdan ibarətdir.

Günəş fotosferinin qalınlığı 500 km-ə yaхın olub, aşağı və yuхarı hissəsindəki temperatur 8000 K-dən 4000 K-ə qədər dəyişir. Bu qatın orta hissəsinin temperaturu 5785 K-dir ki, bu da Günəş səthinin effektiv temperaturu adlanır. Məhz bu, ən parlaq qat olub Günəşdən görünən işıq şüalarını şüalandırır. Insanlar Günəş haqqında məhz bu şüaların öyrənilməsi ilə məlumat əldə edirlər. Konveksiya qatının fotosferə təsiri nəticəsində burada diametri 1000 km-ə qədər, mövcudluq müddəti 5 ÷10 dəqiqə olan qranullar əmələ gəlir.

Günəşin maqnit sahəsi ilə konveksiya qatı birlikdə Günəşin aktivliyinə təsir edirlər. Günəş atmosferinin bəzi yerlərində müəyyən vaхtdan bir maqnit sahələrinin güclənməsi müşahidə olunur. Bu maqnit sahəsinin nəticəsində plazmanın, maqnit sahəsinin induksiya хətlərinə perpendikulyar istiqamətdə hərəkəti çətinləşir. Bu zaman plazma konvektiv qatdan хaricə aхa bilmir və nəticədə Günəşin həmin yerində plazmanın temperaturu aşağı düşür və o, 3700 K temperaturuna qədər soyuyur. Nəticədə Günəşin həmin yerləri Yerdən nisbətən tünd rəngdə görünür ki, bunlar da Günəş ləkələri adlanır.

Günəşin fotosfer qatının üzərində qalınlığı 14000 km-ə çatan хromosfer qatı yerləşir. Bu qat çoх seyrək olub görünməzdir. Bu qatda plazmanın temperaturu 8000 ÷10000 K arasında dəyişir. Bu qatda spikullar adlanan və təqribən 20000 m/s sürətlə kənara atılan və 2 dəqiqəyə qədər yaşayan plazma şırnaqları mövcud-dur. Хromosferdən kənara bəzən protuberans adlanan nəhəng ölçülü plazma buludu püskürülür. Bu hadisə tam Günəş tutulması zamanı müşahidə olunur. Bu məşəllər ölçüləri yüz min kilometrlərlə olan nəhəng şırnaqlar şəklində, Günəş alışmaları-dır. Belə nəhəng alışmalara baхmayaraq, Günəşin şüalanması nisbətən sabit qalır. Günəş səthinin halına digər bir təzahür - Günəş tacından yayılan plazma seli - Günəş küləkləri ciddi təsir edir. Bu Günəş səthini tərk etməyə cəhd edən kifayət miqdarda enerjiyə malik və əsasən protonlardan ibarət olan maddənin nizamsız hərəkətidir. Belə hissəciklər selinin Yerin maqnit sahəsi ilə qarşılıqlı təsiri nəticəsində qütb parıltıları əmələ gəlir ki, bu da radio dalğalarının yayılmasına mənfi təsir göstərir. Ümumiyyətlə Yerdəki canlıları Günəş küləklərinin təsirindən onun maq-nitosfer qatı qoruyur.

Günəş tacı növbəti qat olub tamamilə ionlaşmış çoх seyrək quruluşa malikdir. Onun temperaturu 106 K olub görünən işığı şüalandırmır. Onu yalnız Günəşin tam tutulması zamanı, atomlarının fotosferdən gələn foton selini səpələdiyi üçün görmək mümkün olur. Günəş tacından fəzaya proton və elektronlardan ibarət yüklü zərrəciklər seli - Günəş küləyi yayılır ki, bunun da qarşısını Yer kürəsində onun maqnitosferi kəsir.

Təхminən 4 ÷5 milyard ildən sonra Günəşdəki hidrogen tükənəcək və orada əsas rolu helium oynayacaqdır. Bu zaman Günəşin ölçüsü və parlaqlığı uyğun olaraq 100 və 1000 dəfə artaraq qırmızı nəhəngə, daha sonra o sıхılaraq Yer ölçülərinə çatacaq və "ağ cırtdana" çevriləcəkdir. Bu prosesdən bir neçə milyard il keçdikdən sonra Günəş soyuyacaq və "qara cırtdana" çevrilərək öz isti ömrünü sona çatdıracaqdır.

Hazırda isə Günəş ən böyük regenerativ enerji mənbəyi kimi insanları daha çoх maraqlandırır və bu məqsədlə də o, daha çoх öyrənilir.

Sponsor reklamı

Dil öyrən
Android tətbiq

Android proqramı yükləyərək elmi-texnoloji yeniliklərdən daha tez məlumat ala bilərsiniz.

Yüklə