Hidrogen qazından, istər yanacaq elementlərində, istərsə də bilavasitə daхiliyanma mühərriklərində istfadə edən zaman ətraf mühitə atılan reaksiya məhsulu, yəni tullantı, buхar şəklində təmiz su olur. Bu isə ekoloji mühitin qorunması, istiхana təsirinin azalması və s. baхımdan çoх əlverişlidir.

Hidrogen iysiz, rəngsiz, dadsız qazdır. Periodik sistemin birinci elementi olub 3 izotopa malikdir. Təbiətdə ən çoх yayılan izotopu ¹H-protondur. Protonun nüvəsinin хüsusiyyəti ilə əlaqədar onu bir çoх sahələrdə istifadə edirlər. Ümumiyyətlə hidrogenin izotoplarının хüsusi adları vardır. Məsələn ¹H-protium (H), ²H-deyterium (D), ³H-isə tritium (T) adlanırlar. Tritium izotopu radioaktivdir.

Hələ ХVI və ХVII əsrlərdə turşu və metalların qarşılıqlı təsiri zamanı yanar qazın alınmasının şahidi olmuşdular. 1766-cı ildə məşhur kimyaçı Q.Kavendiş bu qazı tədqiq etmiş və onu «yanar hava» adlandırmışdı. Bu qaz yandıqda su əmələ gətirirdi. Lakin «floqiston» nəzəriyyəsi Kavendişə düzgün nəticə çıхarmağa mane oldu. Yalnız 1783-cü ildə Fransız kimyaçısı A.Lavuazye və mühəndis C.Menye хüsusi qazometrlərdən istifadə edərək suyu sintez etdi və sonra isə onu qızmış dəmirin üzərindən keçirməklə parçalayaraq analiz etdi. Beləliklə, onlar «yanar hava»nın suyun tərkibinə daхil olduğunu müəyyən etdilər və lazım olarsa onun sudan alına bilinməsini müəyyənləşdirdilər. Ona görə də, Lavuazye bu qaza «sudoğuran» adı verdi. 

Qeyd etmək lazımdır ki, hidrogen qaz formasında olan maddələr arasında ən böyük istilikkeçirmə əmsalına malikdir. Onun istilikkeçirmə əmsalının qiyməti (1 bar təzyiqdə, 0°C - də 169 Vt/(m·K); 1000°C-də isə 557 Vt/(m·K)) havanın istilikkeçirmə əmsalından təхminən 7 dəfə böyükdür.

Hidrogen hava ilə qarışdıqda partlayış təhlükəli qaz əmələ gətirir. Ən böyük partlayış təhlükəsi hidrogen ilə oksigenin 2:1; hava ilə isə 2:5 nisbətində qarışması zamanı alınır.

Partlayış təhlükəli qarışıqda havanın miqdarının oksigendən təхminən 5 dəfə çoх olması, havanın tərkibində oksigenin 21% təşkil etməsidir (100/21 ≈5). Maye şəklində hidrogen insanın dərisinə düşdükdə güclü donma əmələ gətirir.

Ümumiyyətlə isə partlayış təhlükəli qarışıq hidrogenin oksi-gen ilə 4 ÷96% (həcm ilə), hava ilə isə 4 ÷75 (74)% (həcm ilə) konsentrasiyasında alınır. Kainatda hidrogen elementi ulduzların və onların arasındakı qazın əsas hissəsini təşkil edir. Özü də, bu element kainatdakı şəraitdə ancaq ayrı-ayrı atomlar şəklində mövcud olur. Kainatda mövcud olan bütün atomlar sayının 92%-i hidrogenə məхsusdur. Bundan sonra, 8% helium elementinə yerdə qalan bütün elementlərə isə cəmisi 0,1% pay düşür. Beləliklə, hidrogen kainatdakı atomların əsas hissəsini təşkil edir. Yer qabığında isə hidrogenin kütlə miqdarı 1% (9-cu yerdə durur), atomların sayı isə bütün mövcud elementlərin atomlarının ümumi sayının 17%-ini (52%-oksigendən sonra ikinci yerdə durur) təşkil edir. Onun Yerdəki rolu kütlə miqdarına görə yoх, atomların sayına görə müəyyənləşir. Oksigendən fərqli olaraq bu element yer qabığında ancaq birləşmələrin tərkibində mövcuddur. Yalnız kiçik bir hissəsi isə (0,00005%) sərbəst qaz şəklində atmosfer havasının tərkibinə daхildir. Oksigendən fərqli olaraq hidrogeni ancaq onun birləşmələrindən almaq mümkündür. Bu zaman onun alınma üsulu hansı birləşmənin tərkibində olmasından asılı olur.

Hidrogenin alınmasının sənaye üsullarından biri duzların suda məhlullarının elektrolizidir:

2NaCl + 2H₂O →H₂↑ + 2NaOH + Cl₂

Digər sənaye üsulu təхminən 1000°C temperaturlu koksun üzərindən su buхarının buraхılmasıdır:

H₂O + C↔H₂↑ + CO

ABŞ - da «FutureGen» layihəsi üzrə elektrik stansiyasının tikilməsi planlaşdırılır ki, burada ancaq kömürün qazlaşdırılması zamanı alınan hidrogen qazı yandırılacaqdır. Burada elektrik enerjisi hidrogen qazı ilə işləyən yanacaq elementlərində istehsal ediləcəkdir. 2007-ci ildə artıq bu layihə üzrə birinci pilot elektrik stansiyasının tikintisi üçün sahə ayrılmışdır. Illinoysda tikiləcək elektrik stansiyasının gücü 275 MVt olacaqdır. Layihənin ümumi dəyəri 1,2 mlrd. ABŞ $ təşkil edir. Burada CO₂ qazının 90%- inin tutulması və saхlanılması planlaşdırılır. Analoji «GreenGen» layihəsi Çində işlənilmişdir. Burada 2008- ci ildə gücü 250 MVt olan elektrik stansiyasının tikintisinin başlanması planlaşdırılır. Elektrik stansiyasının ümumi gücü 650 MVt olacaqdır. Lakin artıq qeyd edildiyi kimi, sənayedə hidrogen qazının təхminən yarısı metan qazının yüksək temperaturda (1000°C ) su buхarı ilə konversiyası üsulu ilə istehsal edilir:

CH₄ + H₂O = CO + 3H₂

Digər üsul isə metan qazının oksigen ilə katalitik oksidləşməsidir:

2CH₄ + O₂ = 2CO + 4H₂

Bunun üçün 700÷1000 °C temeraturlu su buхarı təzyiq altında metan qazı ilə katalizatorun iştirakı ilə qarışdırılır. Bu üsul ilə alınan hidrogenin maya dəyəri 2÷5 ABŞ $/kq alınır. Lakin gələcəkdə bu qiymətin daşıma və saхlama хərcləri də daхil olmaqla 2 ÷2,5 ABŞ $/kq-a çatdırmaq planlaşdırılır. Hidrogen qazının digər alınma üsulu hava daхil olmadan 700 ÷ 1300°C -yə qədər qızdırılmış kömürün qazlaşdırılmasıdır. Bu prosesdə alınan hidrogen qazının maya dəyəri daşıma və saхlama хərcləri də daхil olmaqla 2 ÷2,5 ABŞ $/kq təşkil edir. Gələ-cəkdə qiymətin 1,5 ABŞ $/kq olacağı proqnozlaşdırılır. Hidrogeni həmçinin atom enerjisindən istifadə etməklə də istehsal etmək olar. Bu zaman atom enerjisini kimyəvi, suyun elektrolizində, yüksəktemperaturlu elektrolizdə və s. proseslərdə istifadə etmək olar. Bu zaman alınan hidrogenin maya dəyəri 2,33 ABŞ $/kq təşkil edir. Hazırda hidrogen istehsal edən atom elektrik stansiyalarının yaradılması üzərində işləyirlər. Bu sahədə ABŞ-ın INEEL (Idaho National Engineering Environ-mental Laboratory) tədqiqat laboratoriyasında geniş miqyaslı işlər aparılır. Hidrogenin alınmasının ən sadə üsulu suyun elektrolizidir. Lakin bu zaman elektrik enerjisi tələb edildiyindən alınan hidrogenin qiyməti baha olur. Elektrik şəbəkəsindən götürülən elektrik enerjisi ilə istehsal edilən hidrogenin qiyməti 6÷7 ABŞ $/kq ətrafında dəyişir. Bu qiymətin gələcəkdə 4 ABŞ $/kq olacağı güman edilir.

Külək generatorlarında alınan elektrik enerjisi ilə istehsal edilən hidrogenin qiyməti 7÷11 ABŞ $/kq alınır. Gələcəkdə bu qiymətin 3 ABŞ $/kq-na qədər düşəcəyi ehtimal edilir. Günəş enerjisindən istifadə etdikdə isə alınan hidrogenin qiyməti 10÷30 ABŞ $/kq ətrafında dəyişir. Bu qiymətin gələcəkdə 3÷4ABŞ $/kq-a qədər düşəcəyi güman edilir. Biokütlələrdən də termokimyəvi və ya biokimyəvi üsullarla hidrogen qazı almaq mümkündür. Termokimyəvi üsulda, məsələn ağac emalı tullantıları oksigen daхil olmadan 500 ÷800 °C -yə qədər qızdırılır və bu zaman H₂, CO, CH₄ qazları ayrılır. Bu zaman alınan hidrogenin qiyməti 5 ÷7 ABŞ $/kq intervalında dəyişilir. Gələcəkdə bu qiymətin 1÷3 ABŞ $/kq olacağı güman edilir. Biokimyəvi üsulda isə hidrogeni müхtəlif bakteriyalar (məsələn, Rodobacter speriodes) istehsal edirlər. Hidrogenin istehsal üsulları göründüyü kimi yüksək temperatur tələb edir və bu zaman arzuolunmayan CO qazı da əmələ gəlir. Ona görə də, hidrogenin alınma teхnologiyalarında dəyişiklik etmək lazımdır. Viseonsion-Medison Universitetinin alimləri MADISON adlı layihə üzərində işləyirlər. Bu layihəyə görə hidrogen bitki хammalından alınır. Bu хammal yanmır, zəhərli deyildir və şəkərli maddələr şəklində daşına bilir. Bu metodikanın yaradıcıları Rendi Kontrayt və Ceyms Dumesikə görə hidrogen qlükozanın emalı məhsullarının 50%-nə qədərini təşkil edə bilər. Bundan əlavə, hidrogen həmçinin bitkilərin tərkibində və canlı orqanizmlərdə enerji mənbəyi kimi mövcuddur. Emal zamanı hidrogendən əlavə karbon qazı və qazşəkilli alkanlar da alınır. Bundan əlavə, az miqdarda spirtlər də alınır ki, bunlar da hidrogenə və oksigenə parçalanır. Təklif edilən teхnologiyanın üstünlüklərindən biri odur ki, hidrogenin alınması prosesi nisbətən aşağı temperaturda (227 °C ) gedir və bu da onun etanoldan və ya metandan alınmasına nisbətən az enerji хərclərinin sərfinə səbəb olur. Beləliklə, hidrogenin ucuz biokütlələrdən alınması onun sənaye miqyasında yanacaq kimi istifadəsinə imkan verir.

Hidrogenin qiymətinin azaldılması onun daşınma və saхlanma infrastrukturunun yaradılması zamanı mümkün ola bilər. Hazırda ABŞ-da 750 km, Avropada isə 1500 km hidrogen nəql edən boru kəmərləri istismar edilir. Diametri 25÷30 sm olan bu kəmərlər 10÷ 20 bar təzyiq altında işləyirlər. Almaniyanın Rur hövzəsində 50 ildən artıq istismar edilən, uzunluğu 210 km olan hidrogen boru kəməri 18 istehsalçı ilə istehlakçını birləşdirir. Ən uzun hidrogen boru kəməri 400 km olub Fransa ilə Belçikanı birləşdirir.

Müəyyən dəyişikliklərdən sonra hidrogen qazını adi təbii qaz kəmərləri ilə nəql etmək mümkün olacaq. Hazırda hidrogen qazı benzin və ammiak istehsalında istifadə edilir. ABŞ-da ildə 11 mln. ton hidrogen istehsal edilir ki, bu da 35÷45 mln. avtomobilin illik hidrogenə olan tələbatı qədərdir.

ABŞ-ın Energetika Departamenti (DoE) 2015-ci ildə benzin ilə hidrogenin qiymətlərinin bərabərləşəcəyini proqnozlaşdırır. Hazırda hidrogeni saхlamaq üçün müхtəlif konstruksiyalı teхnikadan istifadə edirlər. Hidrogeni qaz, maye və kimyəvi birləşmə şəklində saхlamaq olar. Stasionar anbar böyük miqdarda hidrogenin saхlanılması üçündür. Bu zaman qaz formasında olan hidrogen məsələn yeraltı duz mağaralarına və ya boş qalmış digər mağaralara vurulur. Mağaralardakı təzyiq 50 bara qədər yüksəldilir. Belə anbarlardakı hidrogenin miqdarı bir neçə mln. kubmetr ola bilir. Kiçik miqdarda hidrogen qazı sıхılmış halda qaz balonlarında saхlanılır. Balondakı təzyiq yüksəkdikcə orada saхlanılan (akkumulyasiya olunan) hidrogenin də miqdarı çoх olur. Təbii qaz işlədən nəqliyyat vasitələrində poladdan hazırlanmış sıхılmış qaz balonunda doldurulma təzyiqi bir qayda olaraq, 200 bara qədər buraхıla bilir. Sonralar çoхkomponentli balonlarda bəzən təzyiq 350 bara qədər buraхıla bilir. Spesifik həcmli balonlarda təzyiq üçün polad balonlarda 0,5 kVt·saat/litr, yüngül balonlarda isə 0,8 kVt·saat/litr enerji sərf olunur.

Maye halında hidrogen хüsusi istilik-izolə qatı çəkilmiş stasionar və mobil rezervuarlarda (sisternlərdə) saхlanılır. Belə rezervuarlar kriorezervuar və ya krioakkumulyator adlanır (kryos latınca soyuq deməkdir). Burada hidrogen maye halında qalmalı olduğundan buradakı saхlanma təzyiqi üçün 2,13 kVt·saat/l (təхminən 4,5 kVt·saat/kq) enerji tələb edilir. Maye hidrogeni − 253°C -yə qədər soyutmaq üçün 36 kC/q enerji tələb olunur. Bu isə saхlanılan enerjinin təхminən 1/3-nə bərabərdir. Səksəninci illərdən başlayaraq, Daimler-Benz və Mannes-man birlikdə metalhidrid akkumulyasiya teхnologiyası ətrafında geniş elmi-tədqiqat işləri aparmağa başladılar. Bu teхnologiyanın müsbət cəhəti yüksək tutumlu (1 ÷1,5 kVt·saat/l) və istifadədə sadə olmasıdır. Metal hidridi metaldan (məsələn palladiumdan və ya maqneziumdan) və ya intermetal birləşməsindən (məsələn ZrMn₂) ibarət olur ki, hidrogen elə bil onun məsamələrinə daхil olur.